شرائط وجوب امر به معروف و نهى از منکر

 

شرائط وجوب امر به معروف و نهى از منکر

سوال 1053: اگر امر به معروف و نهى از منکر مستلزم بى آبروئى کسى که واجب را ترک کرده و یا فعل حرام را به جا آورده باشد، و موجب کاسته شدن احترام او در برابر مردم گردد، چه حکمى دارد؟
جواب: اگر در امر به معروف و نهى از منکر، شرائط و آداب آن رعایت شود و از حدود آن تجاوز نشود، اشکال ندارد.

سوال 1054: بنابر اینکه وظیفه مردم در امر به معروف و نهى از منکر در نظام جمهورى اسلامى، اکتفا به امر به معروف و نهى از منکر زبانى است و مراتب دیگر آن بر عهده مسئولین است، آیا این نظریه، حکم از طرف دولت است یا فتوى؟
جواب: فتواى فقهى است.

سوال 1055: آیا در مواردى که راه جلوگیرى از وقوع منکر منحصر به ایجاد مانع بین فعل حرام و فاعل آن، و آن هم متوقف بر کتک زدن وى یا زندانى کردن و سخت گرفتن بر او و یا تصرف در اموال وى هر چند با تلف کردن آن باشد، مى‏توان بدون کسب اجازه از حاکم، اقدام به آن از باب نهى از منکر نمود؟
جواب: این موضوع حالات و موارد مختلفى دارد، به طور کلى مراتب امر به معروف و نهى از منکر، اگر متوقف بر تصرّف در نفس یا مال کسى که فعل حرام را بجا آورده نباشد، احتیاج به کسب اجازه از کسى ندارد، بلکه این مقدار بر همه مکلّفین واجب است. ولى مواردى که امر به معروف و نهى از منکر متوقف بر چیزى بیشتر از امر و نهى زبانى باشد، اگر در سرزمینى باشد که داراى نظام و حکومت اسلامى است و به این فریضه اسلامى اهمیت داده مى‏شود، احتیاج به اذن حاکم و مسئولین ذیربط و پلیس محلى و دادگاههاى صالح دارد.

سوال 1056: اگر نهى از منکر در امور بسیار مهم مانند حفظ نفس محترمه، متوقف بر کتک زدنى که منجر به زخمى شدن مهاجم و احیانا قتل او باشد، آیا در این موارد هم اذن حاکم شرط است؟
جواب: اگر حفظ نفس محترمه و جلوگیرى از وقوع قتل، مستلزم دخالت فورى و مستقیم باشد، جائز بلکه شرعا از باب وجوب حفظ جان نفس محترمه واجب است و از جهت ثبوتى متوقف بر کسب اجازه از حاکم و یا وجود امر به آن نیست، مگر آنکه دفاع از نفس محترمه متوقف بر قتل مهاجم باشد که صورتهاى متعددى دارد که احکام آنها هم ممکن است متفاوت باشد.

سوال 1057: کسى که مى‏خواهد شخصى را امر به معروف و نهى از منکر نماید، آیا باید قدرت بر آن را داشته باشد؟ در چه زمانى امر به معروف و نهى از منکر بر او واجب مى‏شود؟
جواب: آمر به معروف و نهى کننده از منکر باید عالم به معروف و منکر باشد، و همچنین بداند که فاعل منکر هم به آن علم دارد و در عین حال عمدا و بدون عذر شرعى مرتکب آن مى‏شود، و زمانى اقدام به امر ونهى واجب مى‏شود که احتمال تأثیر امر به معروف و نهى از منکر در مورد آن شخص داده شود، و ضررى براى خود او نداشته باشد، و در این مورد باید تناسب بین ضرر احتمالى و اهمیت معروفى را که به آن امر مى‏نماید یا منکرى که از آن نهى مى‏کند، ملاحظه نماید. در غیر این صورت، امر به معروف و نهى از منکر بر او واجب نیست.

سوال 1058: اگر یکى از اقوام انسان مبادرت به ارتکاب معصیت کند و نسبت به آن لاابالى باشد، تکلیف ما نسبت به رابطه با او چیست؟
جواب: اگر احتمال بدهید که ترک معاشرت با او موقتا موجب خوددارى او از ارتکاب معصیت مى‏شود، به عنوان امر به معروف و نهى از منکر واجب است، و در غیر این صورت ،قطع رحم جایز نیست.

سوال 1059: آیا ترک امر به معروف و نهى از منکر بر اثر ترس از اخراج از کار، جایز است؟ مثلا با اینکه مى‏بیند مسئول یکى از مراکز آموزشى که با طبقه جوان در دانشگاه ارتباط دارد، مرتکب اعمال خلاف شرع مى‏شود و یا زمینه ارتکاب گناه در آن مکان را فراهم مى‏آورد. اگر او را نهى از منکر نماید ترس آن دارد که از طرف مسئول مقدمات اخراج او از کار فراهم شود.
جواب: به طور کلى اگر خوف دارد که در صورت اقدام به امر به معروف و نهى از منکر ضرر قابل توجهى متوجه خود او شود، انجام آن واجب نیست.

سوال 1060: اگر در بعضى از محیطهاى دانشگاهى معروف ترک شود و معصیت رواج پیدا کند و شرائط امر به معروف و نهى از منکر هم وجود داشته باشد و امر کننده به معروف و نهى کننده از منکر شخصى مجرّد باشد که هنوز ازدواج نکرده است آیا به خاطر مجرّد بودن، امر به معروف و نهى از منکر از او ساقط مى‏شود یا خیر؟
جواب: اگر موضوع و شرائط امر به معروف و نهى از منکر محقق باشد، تکلیف شرعى و وظیفه واجب اجتماعى و انسانى همه مکلفین است، و حالت‏هاى مختلف مکلّف مانند مجرّد یا متأهل بودن در آن تاثیر ندارد، و به صرف اینکه مکلّف مجرد است، تکلیف از او ساقط نمى‏شود.

سوال 1061: اگر شخصى داراى نفوذ و موقعیت اجتماعى خاصى باشد که اگر بخواهد مى‏تواند بر معترضین به خود ضرر وارد سازد، و شواهدى هم دلالت کند بر اینکه وى مرتکب گناه و کارهاى خلاف و دروغگوئى مى‏شود، با این وضع، آیا جایز است امر به معروف و نهى از منکر را در مورد او ترک کنیم یا اینکه با وجود ترس از ضرر رساندن او، واجب است او را امر به معروف و نهى از منکر کنیم؟
جواب: اگر ترس از ضرر منشاء عقلائى داشته باشد، مبادرت به امر به معروف و نهى از منکر واجب نیست، بلکه تکلیف از شما ساقط مى‏شود. ولى سزاوار نیست کسى به مجرد ملاحظه مقام کسى که واجب را ترک کرده و یا مرتکب فعل حرام شده و یا به مجرد احتمال وارد شدن ضرر کمى از طرف او، تذکر و موعظه به برادر مؤمن خود را ترک کند.

سوال 1062: گاهى در اثناى امر به معروف و نهى از منکر مواردى پیش مى‏آید که شخص گناهگار بر اثر عدم آگاهى از واجبات و احکام اسلامى، با نهى از منکر، نسبت به اسلام بدبین مى‏شود، و اگر هم او را به حال خود رها کنیم، زمینه فساد و ارتکاب گناه توسط دیگران را فراهم مى‏کند، تکلیف ما در این موارد چیست؟
جواب: امر به معروف و نهى از منکر با رعایت شرائط آن یک تکلیف شرعى عمومى براى حفظ احکام اسلام و سلامت جامعه است، و مجرّد توهم اینکه موجب بدبینى فاعل منکر یا بعضى از مردم نسبت به اسلام مى‏گردد، باعث نمى‏شود که این وظیفه بسیار مهم ترک شود.

سوال 1063: اگر مأمورانى که از طرف دولت وظیفه جلوگیرى از فساد را بر عهده دارند، در انجام وظیفه خود کوتاهى کنند، آیا خود مردم مى‏توانند اقدام به این کار کنند؟
جواب: دخالت اشخاص دیگر در امورى که از وظائف نیروهاى امنیتى و قضائى محسوب مى‏شود، جایز نیست، ولى مبادرت مردم به امر به معروف و نهى از منکر با رعایت حدود و شرائط آن، اشکال ندارد.

سوال 1064: آیا وظیفه افراد در امر به معروف و نهى از منکر این است که فقط به امر به معروف و نهى از منکر زبانى اکتفا کنند؟ و اگر اکتفا به تذکر زبانى واجب باشد، این امر با آنچه در رساله‏هاى عملیه بخصوص تحریر الوسیله آمده است، منافات دارد، و اگر مراتب دیگرِ امر به معروف و نهى از منکر هم براى افراد در موارد لزوم جایز باشد، آیا در صورت نیاز مى‏توان همه مراتب مذکور در تحریر الوسیله را انجام داد؟
جواب: با توجه به اینکه در زمان حاکمیت و اقتدار حکومت اسلامى مى‏توان مراتب دیگر امر به معروف و نهى از منکر را که بعد از مرحله امر و نهى زبانى هستند، به نیروهاى امنیتى داخلى (پلیس) و قوه قضائیه واگذار کرد، بخصوص در مواردى که براى جلوگیرى از ارتکاب معصیت چاره‏اى جز اعمال قدرت از طریق تصرف در اموال کسى که فعل حرام انجام مى‏دهد یا تعزیر و حبس او و مانند آن نیست، در چنین زمانى با حاکمیت و اقتدار چنین حکومت اسلامى، واجب است مکلفین در امر به معروف و نهى از منکر به امر و نهى زبانى اکتفا کنند، و در صورت نیاز به توسل به زور، موضوع را به مسئولین ذیربط در نیروى انتظامى و قوه قضائیه ارجاع دهند و این منافاتى با فتاواى امام راحل «قدس‏سره» در این رابطه ندارد. ولى در زمان و مکانى که حاکمیت و اقتدار با حکومت اسلامى نیست، بر مکلفین واجب است که در صورت وجود شرائط، جمیع مراتب امر به معروف و نهى از منکر را با رعایت ترتیب آنها تا تحقق غرض انجام دهند.

سوال 1065: بعضى از رانندگان از نوارهاى موسیقى غنا و حرام استفاده مى‏کنند و على‏رغم نصیحت‏ها و راهنمائى‏ها آن را خاموش نمى‏کنند، خواهشمندیم نحوه برخورد مناسب با این موارد و این افراد را بیان فرمائید، آیا برخورد شدید با آنان جایز است یا خیر؟
جواب: با تحقق شرائط نهى از منکر، بر شما بیشتر از نهى زبانى از منکر واجب نیست، و در صورتى که مؤثر واقع نشود، واجب است که از گوش دادن به غنا و موسیقى حرام اجتناب کنید، و اگر به طور غیر ارادى صداى موسیقى حرام و غنا به گوش شما برسد، چیزى بر شما نیست.

سوال 1066: من در یکى از بیمارستانها به کار مقدس پرستارى مشغولم، گاهى در بعضى از قسمت‏هاى محل کارم ملاحظه مى‏کنم که تعدادى از بیماران به نوارهاى موسیقى مبتذل و حرام گوش مى‏دهند، من آنان را نصیحت مى‏کنم که این کار را نکنند و بعد از نصیحت مجدد آنان، چنانچه بى اثر باشد، نوار را از ضبط صوت بیرون آورده و پس از پاک کردن، آن را به آنان بر مى‏گردانم، آیا اینگونه برخورد جایز است یا خیر؟
جواب: محو محتویات باطل براى جلوگیرى از استفاده حرام از نوار، جایز است، ولى این کار منوط به اجازه مالک یا حاکم شرع است.

سوال 1067: از بعضى از منازل صداى موسیقى شنیده مى‏شود که معلوم نیست جایز است یا خیر، و گاهى صداى آن بلند است به طورى که باعث اذیت و آزار مؤمنین مى‏شود، وظیفه ما در برابر آن چیست؟
جواب: تعرض به داخل خانه‏هاى مردم جایز نیست، و امر به معروف و نهى از منکر متوقف بر تشخیص موضوع و تحقق شرائط آن است.

سوال 1068: امر و نهى زنانى که حجاب کامل ندارند، چه حکمى دارد، و در صورتى که انسان هنگام نهى زبانى از تحریک شهوت خود بترسد، چه حکمى دارد؟
جواب: نهى از منکر متوقف بر نگاه با ریبه به زن نامحرم نیست، و بر هر مکلفى واجب‏است که از حرام اجتناب کند، بخصوص زمانى که مبادرت به انجام فریضه نهى از منکر مى‏کند.