نحوه محاسبه خمس‏

نحوه محاسبه خمس‏

سوال 976: تأخیر پرداخت خمس تا سال آینده چه حکمى دارد؟
جواب: تأخیر پرداخت خمس از سال خمسى به سال دیگر جایز نیست، هر چند هر وقت آن را بپردازد اداى بدهى حاصل مى‏شود. مکلف پس از رسیدن سال خمسى تا خمس مالش را نداده، نمى‏تواند در آن تصرف کند، و اگر در آن قبل از پرداخت خمس تصرف کند، مقدار خمس آن را ضامن است، و چنانچه با عین مال غیر مخمّس کالا یا زمین و یا مانند آنها بخرد، معامله در مقدار خمس فضولى و موقوف بر اجازه ولىّ امر خمس است، که پس از اجازه ولىّ امر باید خمس آن کالا یا زمین را به قیمت فعلى حساب نماید و آن را بپردازد.

سوال977: من مالک مالى هستم که مقدارى از آن نقد و مقدار دیگر به صورت قرض الحسنه نزد بعضى از افراد است و از طرفى به علت خرید زمین مسکونى مقروض هستم و باید یکى از چک‏هاى آن را چند ماه دیگر بپردازم، آیا جایز است بدهى زمین را از مبلغ مذکور (نقد و قرض الحسنه) کم کنم و خمس باقیمانده را بپردازم؟ همچنین آیا زمینى که براى سکونت خریدارى شده، خمس دارد؟
جواب: مالى که از درآمد سال به بعضى افراد قرض داده‏اید، اگر تا سر سال خمسى قابل وصول نباشد، پرداخت خمس آن تا وصول نشده است، واجب نیست و اموالى که از درآمد سال در دست شماست جایز است که از آن، قبل از رسیدن سر سال خمسى، بدهى خود را که مهلت آن چند ماه دیگر مى‏رسد، بپردازید، ولى اگر در اثناى سال آن را در اداى قرض مصرف نکنید و سر سال خمسى شما برسد، نمى‏توانید قرض خود را از آن مبلغ استثنا کنید، بلکه واجب است خمس همه آن را بپردازید. ولى اگر بنا دارید تمام یا قسمتى از آن را تا چند ماه دیگر صرف اداى بدهى خود نمائید و چنانچه بخواهید خمس آن را بپردازید، باقیمانده وافى براى اداى بدهى نیست و از این بابت در زحمت و مشقت قرار مى‏گیرید، در این صورت پرداخت خمس آنچه را که مى‏خواهید صرف اداى بدهى نمائید، واجب نیست. اما زمینى که براى سکونت مورد نیاز از درآمد بین سال تهیه مى‏شود، خمس ندارد.

سوال978: از آنجا که تا کنون ازدواج نکرده‏ام، آیا جایز است مقدارى از مالى را که در حال حاضر دارم، براى هزینه‏هائى که در آینده به آنها نیاز دارم، پس انداز کنم؟
جواب: پس انداز درآمد سال اگر براى هزینه ازدواج در چند ماه آینده باشد، به نحوى که اگر خمس آن را بپردازید نتوانید تمام هزینه ازدواج را تأمین نمائید، خمس ندارد.

سوال979: سر سال خمسى من آخر ماه دهم از هر سال است، آیا حقوق ماه دهم را که در آخر آن مى‏گیرم، خمس دارد؟ اگر بعد از دریافت، مقدار باقیمانده آن را (که طبق عادت، هر ماه پس انداز مى‏شود) به همسرم هدیه کنم، آیا خمس به آن تعلق مى‏گیرد؟
جواب: حقوقى که قبل از سال خمسى دریافت مى‏کنید و یا قبل از آخرین روز سال خمسى قابل دریافت است، پرداخت خمس مقدار زائد بر مؤونه سال آن واجب است. اما آنچه به همسر خود یا به دیگرى هدیه مى‏نمائید، اگر صورى‏و به قصدفرار از خمس‏نباشد و به‏مقدار مناسب‏با شأن‏عرفى‏شما باشد، خمس ندارد.

سوال980: پول یا کالاى مخمسى دارم که اقدام به مصرف آن کرده‏ام، آیا جایز است در پایان سال، مقدارى از درآمد سال به جاى آن پول یا کالائى که خمس آن پرداخت شده، استثنا شود؟
جواب: چیزى از درآمد سال به جاى مال مخمسى که مصرف شده، استثنا نمى‏شود.

سوال981: اگر مالى که خمس ندارد مانند جایزه و مانند آن، با سرمایه مخلوط شود، آیا در پایان سال خمسى جایز است که آن را از سرمایه استثنا کرد و سپس خمس بقیه اموال را پرداخت؟
جواب: استثناى آن اشکال ندارد.

سوال982: سه سال پیش مغازه‏اى را با مالى که خمس آن پرداخت شده، افتتاح کردم و سر سال خمسى‏ام هم پایان سال شمسى یعنى شب عید نوروز است، و تاکنون هرگاه سر سال خمسى‏ام رسیده، مشاهده کرده‏ام که همه سرمایه‏ام به صورت قرض بر عهده مردم است و در عین حال خودم هم مبلغ زیادى بدهکارم، امیدواریم ما را نسبت به تکلیفمان راهنمائى فرمائید.
جواب: اگر سر سال خمسى چیزى از سرمایه و سود نزد شما نباشد و یا چیزى بر سرمایه شما افزوده نشده باشد، پرداخت خمس بر شما واجب نیست و طلبهاى شما که ناشى از فروش نسیه کالا به مردم است، جزء درآمد سالى محسوب مى‏شود که آنها را دریافت مى‏کنید.

سوال983: تعیین قیمت کالاهاى موجود در مغازه، هنگام حساب سال خمسى، مشکل است، چگونه باید آن را حساب کرد؟
جواب: تعیین قیمت اجناس موجود در مغازه به هر صورت ممکن هر چند با تخمین، براى محاسبه درآمد سال که باید خمس آن پرداخت شود، واجب است.

سوال984: اگر چند سال درآمد سالانه‏ام را محاسبه نکنم تا اینکه اموال من نقد و سرمایه‏ام زیاد شود و بعد از آن، خمس غیر از سرمایه قبلى ام را بپردازم، آیا این کار اشکال دارد؟
جواب: اگر در اموال شما هنگام رسیدن سال خمسى، خمس هر چند به مقدار کم باشد، تا خمس آن را نپردازید، حق تصرف در آن اموال را ندارید، و اگر با عین آن اموال قبل از پرداخت خمس خرید و فروش کنید، معامله نسبت به مقدار خمس آن، فضولى و متوقف بر اجازه ولىّ امر خمس است.

سوال985: خواهشمندیم آسانترین راه ممکن براى پرداخت خمس توسط صاحب مغازه را بیان فرمائید.
جواب: هر چه کالا و پول نقد دارد، در سر سال خمسى حساب کرده و قیمت گذارى مى‏کند و سپس مجموعه آن را با سرمایه اصلى مى‏سنجد، اگر چیزى اضافه بر سرمایه موجود باشد، سود محسوب مى‏شود و به آن خمس تعلق مى‏گیرد.

سوال986: سر سال خمسى‏ام را اول ماه سوم سال گذشته قرار داده‏ام و در همین تاریخ براى محاسبه خمس سود حساب بانکى‏ام مراجعه کردم، آیا این روش براى حساب سال مالى درست است؟
جواب: ابتداى سال خمسى شما، روزى است که براى اولین بار سود قابل دریافت براى شما حاصل شده است، و تأخیر ابتداى سال از آن روز براى شما جایز نیست.

سوال987: اگر وسائل و چیزهاى مورد نیاز زندگى مانند ماشین، موتور، فرش که خمس آن داده نشده است، فروخته شود، آیا پس از فروش باید خمس آنها فورا پرداخت شود؟
جواب: وسایل ذکر شده اگر جزو احتیاجات زندگى بوده و از درآمد بین سال آن را تهیه کرده است، پول فروش آن خمس ندارد، ولى اگر وسایل را با پولى که سال بر آن گذشته بدون اداى خمس تهیه کرده، باید خمس پول خرید آنها را بدهد، هر چند آن وسایل را نفروشد و اگر حساب سال نداشته در مورد پول خرید آنها باید با یکى از نمایندگان ما مصالحه نماید.

سوال988: کسى که نیاز به تهیه یکى از لوازم خانگى مانند یخچال دارد و استطاعت خرید آن را یکجا ندارد و ماهیانه پولى پس‏انداز مى‏نماید تا وقتى که پول به حد لازم رسید، آن را خریدارى نماید، اکنون که سال خمسى او رسیده، آیا به پولى که به این منظور کنار گذاشته شده، خمس تعلق مى‏گیرد؟
جواب: پول پس انداز شده اگر جهت تهیه مایحتاج زندگى در آینده نزدیک (مثلا دو تا سه ماه پس از پایان سال خمسى) مورد نیاز باشد، خمس ندارد.

سوال989: اگر کسى قبل از سال خمسى‏اش، مقدارى از درآمد خود را به کسى قرض دهد و بعد از گذشت چند ماه از سر سال خمسى خود آن را دریافت کند، این مبلغ چه حکمى دارد؟
جواب: پرداخت خمس قرض پس از گرفتن آن از بدهکار، واجب‏است.

سوال990: اشیائى را که انسان در طول سال خمسى مى‏خرد و سپس آن را بعد از سال خمسى‏اش مى‏فروشد، چه حکمى دارد؟
جواب: اشیاء یاد شده اگر جزو لوازم زندگى است و جهت استفاده شخصى خریده است، خمس ندارد؛ ولى اگر آن را براى فروش خریده و فروش آن هم تا سر سال خمسى ممکن است، پرداخت خمس سود آن واجب است. در غیر این صورت، تا آن را نفروخته، خمس ندارد و هنگامى که آن را فروخت، سود حاصل از فروش آن از درآمدهاى همان سال فروش محسوب مى‏شود.

سوال991: اگر کارمندى حقوق سال خمسى خود را بعد از رسیدن آن دریافت کند، آیا دادن خمس بر او واجب است یا خیر؟
جواب: اگر تا سر سال خمسى قابل دریافت باشد، پرداخت خمس آن واجب است، هر چند هنوز آن را نگرفته باشد؛ در غیر این صورت، جزء درآمدهاى سالى که آن را دریافت مى‏کند، محسوب مى‏شود.

سوال992: خمس سکه‏هاى طلا که قیمت آنها همیشه در حال تغییر است، چگونه است؟
جواب: اگر قصد دارد خمس را از قیمت آنها بدهد، ملاک، قیمت روز پرداخت است.

سوال993: اگر شخصى سال مالى خود را به قیمت طلا محاسبه نماید، به طور مثال اگر همه سرمایه‏اش معادل با صد سکه طلا از نوع بهار آزادى باشد که مقدار بیست سکه از آن را به عنوان خمس پرداخته و هشتاد سکه مخمس باقى بماند و در سال بعد اگر قیمت سکه افزایش یابد (ولى سرمایه او معادل همان هشتاد سکه است)، آیا به آن خمس تعلق مى‏گیرد؟ آیا واجب است که خمس افزایش قیمت را بپردازد؟
جواب: ملاک در استثناى سرمایه مخمس، همان سرمایه اصلى است. اگر سرمایه اصلى که با آن کار مى‏کند، سکه‏هاى طلا از نوع مثلا بهار آزادى باشد، در سر سال مالى سکه‏هاى مخمس استثنا مى‏شوند، هر چند قیمت آنها به واحد ریال نسبت به سال گذشته، افزایش یافته باشد. ولى اگر سرمایه او پول نقد یا کالا باشد که در سر سال خمسى آن را با سکه‏هاى طلا مقایسه کرده و خمس آن را داده باشد، باید در سر سال خمسى آینده فقط قیمت سکه‏هاى طلا را که سال گذشته آنها را حساب کرده، استثنا کند نه تعداد سکه‏ها را. بنابراین اگر قیمت سکه‏ها در سال آینده افزایش یابد، مقدار افزایش قیمت، استثنا نمى‏شود، بلکه سود محسوب شده و پرداخت خمس آن واجب است. تعیین سال مالى‏

سوال994: کسى که اطمینان دارد به اینکه چیزى از درآمد سالانه‏اش تا پایان سال باقى نمى‏ماند، بلکه تمامى درآمد و منفعت او در خلال سال خرج هزینه‏هاى زندگى او مى‏شود، آیا واجب است براى خود سال خمسى تعیین کند؟ کسى که بر اثر اطمینان به اینکه چیزى از درآمدش زیاد نمى‏آید، سال خمسى تعیین نکرده، چه حکمى دارد؟
جواب: ابتداى سال خمسى با تعیین از جانب مکلّف مشخص نمى‏شود، بلکه یک امر واقعى است که براى کسى که شغل او کاسبى است با شروع کاسبى و براى کشاورز با رسیدن وقت برداشتِ محصول و براى کارگر و کارمند با دستیابى به اولین درآمد، آغاز مى‏شود. حساب سر سال خمسى و محاسبه درآمد سالانه واجب مستقلى نیست، بلکه راهى براى شناخت مقدار خمس است و وقتى محاسبه واجب مى‏شود که بداند خمسى به او تعلق گرفته، ولى مقدار آن را نمى‏داند و اگر از منفعت کسب چیزى نزد او نماند و همه آن در مؤونه زندگى مصرف شود، خمس هیچکدام از آنها بر او واجب نیست.

سوال995: آیا ابتداى سال مالى همان ماه اول کار است یا اولین ماهى که حقوق دریافت مى‏کند؟
جواب: شروع سال خمسى حقوق بگیران اعم از کارگران و کارمندان و غیره همان روز اولى است که مزد یا حقوق خود را دریافت مى‏کنند و یا مى‏توانند دریافت نمایند.

سوال996: تعیین ابتداى سال براى پرداخت خمس چگونه است؟
جواب: شروع سال خمسى نیاز به تعیین از سوى خود مکلف ندارد، بلکه خود بخود بر اساس چگونگى حصول درآمد سالانه متعیّن مى‏شود. بنابراین ابتداى سال خمسى امثال کارگران و کارمندان از اولین روز امکان دریافت اولین درآمد از درآمدهاى کار و کارمندى است، و سال خمسى تجّار و مغازه داران از تاریخ شروع به خرید و فروش و سال خمسى امثال کشاورزان از تاریخ برداشت اولین محصول کشاورزى سال شروع مى‏شود.

سوال997: آیا تعیین سال خمسى بر جوانان مجردى که با پدر و مادر خود زندگى مى‏کنند، واجب است؟ ابتداى سال خمسى آنان از چه زمانى است و چگونه باید آن را حساب کنند؟
جواب: اگر جوان مجرد درآمد شخصى هر چند به مقدار کم داشته باشد، واجب است که سال خمسى تعیین نموده و درآمد سالانه خود را محاسبه کند تا در صورتى که چیزى از درآمد تا پایان سال باقى ماند، خمس آن را بپردازد و ابتداى سال خمسى او هنگام حصول اولین درآمد است.

سوال998: آیا زن و شوهرى که حقوق خود را به طور مشترک در امور منزل مصرف مى‏کنند، مى‏توانند سال خمسى مشترک داشته باشند؟
جواب: هر یک از آنان سال خمسى مستقلى به حساب درآمد خودش دارد، و واجب است، هر کدام خمس باقیمانده حقوق و درآمد سالانه خود را در پایان سال خمسى بپردازد.

سوال999: من زنى خانه‏دار و مقلد حضرت امام «قدس سره» هستم و همسرم سال خمسى دارد که در آن هنگام خمس اموال خود را مى‏پردازد و من نیز گاهى درآمدى دارم، آیا مى‏توانم براى خودسال خمسى جهت پرداخت خمس قرار دهم و ابتداى آن را زمان دستیابى به اولین سودى که خمس آن را نداده‏ام، قرار دهم و در پایان سال خمس باقیمانده را بعد از کم کردن مؤونه بپردازم؟ آیا به آنچه در طول سال خرج زیارت، هدیه و مانند آن کرده‏ام، خمس تعلق مى‏گیرد؟
جواب: بر شما واجب است که زمان دستیابى به اولین درآمد سال را ابتداى سال خمسى خود قرار دهید، و هر چه را در طول سال از منفعت کسب خرج مصارف شخصى خود از قبیل آنچه ذکر کرده‏اید، مى‏کنید خمس ندارد و هر چه از منفعت کسب سال، از مؤونه و مخارج سالانه‏تان تا سر سال زیاد بیاید، واجب است که خمس آن را بپردازید.

سوال1000: آیا سال خمسى باید شمسى باشد یا قمرى؟
جواب: مکلّف در این مورد مخیّر است.

سوال1001: شخصى مى‏گوید که سر سال خمسى‏اش ماه یازدهم سال بوده است، ولى بر اثر فراموش کردن آن، قبل از پرداخت خمس در ماه دوازدهم براى خانه‏اش فرش و ساعت و موکت خریده است و در حال حاضر تصمیم گرفته که سال خمسى اش را به ماه رمضان تغییر دهد، اشاره به این نکته لازم است که این شخص مبلغ هشتاد و سه هزار تومان سهمین مربوط به سال گذشته و امسال بدهکار است که آن را به صورت قسطى مى‏پردازد، نظر شریف حضرتعالى راجع به سهم امام و سادات کالاهاى مذکور چیست؟
جواب: تقدیم و تأخیر سال خمسى جایز نیست مگر با اجازه ولى امر خمس و بعد از حساب مدت گذشته و مشروط است به اینکه موجب وارد شدن ضرر به صاحبان خمس نشود، و در مورد اجناسى که پول پرداختى بابت خرید آن از درآمد سال قبل بوده است، باید خمس آن پول‏ها پرداخت شود.

سوال1002: آیا انسان مى‏تواند خودش خمس مالش را حساب نموده و سپس آنچه را بر او واجب است به وکلاى جنابعالى بپردازد؟
جواب: اشکال ندارد.